جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهبا توجه به حضور انسان‌ها در هزاره سوم و عصر علم و فناوری و اطلاعات، آگاهی از ارزش‌های انسانی، یکی از ضروری ترین نیازهای انسان عصر حاضر می باشد که توجه بسیاری از متفکران اسلام و غرب را به خود جلب کرده است. موضوع مورد بحث در این پژوهش واکاوی و پردازشی دوباره این امر، از منظر کلام امیر المومنین علی (?) در نهج البلاغه و اندیشه علوی می باشد .اگر بعثت رسول گرامی اسلام (?) را دعوت به ارزش های انسانی و احیاگر حیات معقول بدانیم ، و باور داشته باشیم که امیر مومنان (?) پس از پیامبر بزرگترین شارح و مفسر تعالیم اسلام وقرآن است، پس نهج البلاغه، علاوه بر تحکیم بنیادهای فکری و معنوی، می تواند روشن گر دستورات اسلام بوده و نیز تبیین کننده این ارزش ها از طریق ارائه نظرات حضرت، برای رسیدن به جامعه آرمانی علوی باشد .تحقیق حاضر بارویکردی فلسفی در راستای اهداف کاربردی ،ازجمله ارایه ارزش های توحیدی فطری جهت تعدیل غرایز انسانی برای مقابله با ضد ارزش ها در جهت تکامل و احیائ جوامع انسانی و رهایی از سرگردانی از منظر نهج البلاغه تدوین شده است .این پایان نامه در چهار بخش و نه فصل جمع آوری شده ،بخش اول شامل کلیات و دو فصل است در فصل اول به بیان مسئله تحقیق، ضرورت و اهداف و سوالات و فرضیاتوپیشینه تحقیق پرداخته شده و در فصل دوم به واژه شناسی فلسفه، ارزش و انسان و نیز بررسی این واژه ها در نهج البلاغه اختصاص داده شده است.بخش دوم پایان نامه که شامل سه فصل است ،پس از ذکر مقدمه ای ، ارزش ها را از سه منظر در نهج البلاغه بررسی کرده در فصل اول به طبقه بندی ارزش ها بر اساس منشأ پرداخته به دو دسته مادی و معنوی تقسیم بندی کرده، در فصل دوم این تقسیم بر اساس معیار به کلی و جزیی تقسیم شده و در فصل سوم بر اساس موضوع به چهار موضوع، فرهنگی، اخلاقی، دینی. اجتماعی تقسیم شده است. بخش سوم پایان نامه که شامل دو فصل است مبانی و ملاک های ارزش های انسانیبررسی شده، در فصل اول با ذکر در آمدی بر بحث، مبانی چون توحید،حیات طیب واختیار و....مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و در فصل دوم ملاک های این ارزش ها از قبیل خلیفه اللهی، امانتداری و کرامت در نهج البلاغه و...بیان شده است . بخش‌چهارم پایان نامه و بخش پایانی با عنوان جایگاه نهج البلاغه در تبیین و تطبیق ارزش‌های انسانی نیز شامل دو فصل است، که به ترتیب در فصل اول، به جایگاه نهج البلاغه و رسالت آن پرداخته شده، که ابتدا با ذکر مقدمه ای رسالت انسان و نهج البلاغه را بررسی کرده تحول ارزش ها را در نهج البلاغه و ترسیم آنها را بیان داشته با اثبات کلی و مطلق بوددن ارزش ها، مصالح و مفاسد آنها را بیان نموده و در انتها تصویری از یک انسان کامل در نهج البلاغه را به رشته تحریر در آورده ایم .در فصل دوم، ضمن ارایه نیاز های انسان عصر حاضر ، ارزش های انسانی در نهج البلاغه را با نیازهای انسان عصر حاضر منطبق نموده ،با بیان شاخصه های علوم روز ، نارسایی این علوم را در رفع نیاز های معنوی انسان اثبات نموده و در انتها راه رهایی از تحیر وسر گردانی انسان امروز را به استناد کلام حضرت علی(?) بیان داشته ایم .نتیجه:در طول تاریخ، هر اندازه که جمعی، برای نفی ارزش های معنوی و روحی انسانی کوشیدند، نتوانستند تمامی موجودیت آدمی را در ابعاد مادی و جلوه های آن خلاصه کنند. هم اکنون نیز که بشر در اوج علم و فناوری زندگی می کند، بی نیاز از حقیقت جویی، اخلاق، فضایل انسانی و... نیست، امروزه حتی در جوامعی که در اوج لذایذ جسمانی و مادی قرار دارندو از ارزش های انسانی محروم هستند، به خوبی به تبعات ناشی از این محرومیت اعتراف کرده، ولی گویا فضای مادی حاکم بر این جوامع مانع از شنیدن این فریادها و یافتن راه چاره برای نجات از این سرگردانی است.تاریخ بیانگر این امر است که هر گاه ارزش های انسانی از جوامع حذف شد، تمامی استعداد آدمی در خدمت زر و زور قرار گرفت، و انسان ها از حیات طیب و معقول فاصله گرفته، سراشیبی ضلالت را طی کردند.پر واضح است کیفیت زندگی و چگونگی رفتار و مناسبات و روابطی که ما انسان ها با یکدیگر داریم، بطور مستقیم متاثر از نظام ارزشی، مبانی و اصولی است که ما بدان پای بندیم و در این راستا تعیین ضوابطی که بتواند خوب، بد، زشت، زیبا، رفتارهای انسانی و غیر انسانی را از یکدیگر متمایز سازد، بسیار اهمیت دارد، با نگاهی نه چندان دقیق به نهج البلاغه در می یابیم آنچه که حضرت در کلام خود بیان کرده اند، حکایت از اصول و ارزش های بنیادین با محوریت انسان آنچنان که هست و آنچنان که باید، و ارتباطات او در نظام هستی، می باشد، و با توجه به ارائه اصول بنیادین یک جامعه مدنی و انسانی، نهج البلاغه از جایگاه بسیار ارزشمند و والایی برخوردار است.با توجه به فرمایشات علی (?)که ارزش های انسانی را از بنیادی ترین عوامل در تبیین اندیشه، عمل یا اعمال فرد و هم چنین شکل گیری حیات اجتماعی می دانند، در نتیجه این ارزش‌ها، معیارهائی هستند که به فرهنگ کلی و جامعه معنا می‌دهند، پس می توانند:1ـ انسانرا از مدار خود خواهی و دنیای مادی خارج ساخته واو رااوج معنویت برسانند .2ـ پای بندی به ارزش های انسانی به زندگی انسان ها معنا ومفهوم می دهد و زندگی را هدفمند می سازد.3ـ ارزش های انسانی در جامعه، وحدت، هم بستگی و نظم اجتماعی، ایثار، انسان دوستی، محبت و...... را به دنبال دارد .4ـ ارزش های انسانی می توانند به شناخت صحیح روابط در ساختنمدینه فاضله کمک کنند.5ـ پای‌بندی به ارزش های انسانی فضای سالم را برای ادامه حیات معقول و طیب فراهم می-سازد.6ـ ارز شهای انسانی هم راهنمای رفتار افراد در اجتماع ،وهم تعیین کننده هدف ها هستند .در عصر حاضر که استعدادهای سازنده انسان به دلیل افراط در اشباع تمایلات و بی بند و باریدر تحصیل لذائذ موجبات تزاحم و تصادم با ارزش های انسانی را فراهم کرده،واین استعدادها مغفول مانده، پرداختن به لذایذ معنوی و عقلانی بر گرفته از ارزش های انسانی نه تنها موجبات تقویت استعدادهاانسانی را فراهم کرده، بلکه اعتلای ارزش های انسانی و رشدجوامع و نابودی ریشه های انحراف را نیز به دنبال دارد.

پژوهش گر در این پژوهش با دو سوال اساسی روبرو شده است: در ابتدا این که بررسی ائتلاف لفظ با معنا در نهج البلاغه چگونه به روشنایی و تفسیر مناسب از کلام امام علی(ع) منتهی می شود و دوم چگونه امام علی (ع) در خطبه های خویش از شیوه ی گزینش الفاظ در به انجام رساندن کلام بهره جسته اند. هر لفظی موقعیت خاصی را می طلبد، باید گفت در هر کلام لازم است شرایطی وجود داشته باشد تا سخن بر جان خواننده قبول طبع افتد؛ یکی از مولفه هایی که باعث افزایش تاثیر ادبی در کلام می شود، ائتلاف لفظ و معنا است؛این پژوهش در صدد است که چگونگی توسعه دادن کلام و خلق زیبایی لفظی و معنوی را درسخن نشان دهد و برای این منظور سرچشمه فصاحت و بلاغت برادر قران را برگزیده ایم. در نهج البلاغه به حقیقت ائتلاف به گونه ای است که نه تسلسل از نظر معنا و مفهوم در آن وارد شده و نه از نظر انتخاب واژگان- به نحوی که واژگانی که خود نقش محوری بعد از معانی را، در کلام بر عهده دارند- در مجموعه متناسب با مجموعه معانی قرار گرفته اند. لذا پژوهشگر با توجه به دامنه وسیع این کتاب بهانتخاب تعدادی از شواهد واضح تر روی آورده تا میزان هماهنگی الفاظ با معانی را نشان دهد و با نشان دادن میزان نبوغ امام در استفاده از معانی دور و نزدیک آنان و استفاده از صنایع لفظی و معنوی علم بلاغت گوشه ای از عظمت این کتاب مقدس و آفریننده آن را بیان کند. یکی از دستاوردهایی که نگارنده با این پژوهش یافتهاین استکه ارزش ادبی اتحاد و تناسب لفظ و معنا در کلام حضرت به گونه ای است که هم در ساختار کلی جمله تاثیر دارد و هم در بافت معنایی آن ها تا جایی که مخاطب بدون کنکاش ذهنی مقصود وی در می یابد و تصویر ذهنی وی را در مقابل چشمانش می بیند. کلمات کلیدی : ائتلاف لفظ و معنا، تاثیر کلام، نهج البلاغه، امام علی?

بیان ادیبانه و هنرمندانه‌ی معانی و مفاهیم قرآن کریم یکی از دلایل اعجاز بیانی این کتاب آسمانی است. زیبایی قرآن چه از نظر مفاهیم آن و چه از نظر ظاهر و ساختار سوره‌ها شگفت‌انگیز است. بیان دل‌نشین آیه‌ها، تعبیرهای زیبا و لطیف و به کارگیری صنایع ادبی و بلاغی به قرآن جلوه و طراوت خاصی بخشیده که کنایه و مجاز از ظریف‌‌ترین و لطیف‌ترین آن‌ها می‌باشند. بیان مبهم و پوشیده‌ی حقایق، به ظاهر آیه‌ها صورتی ادبی می‌بخشد که مخاطب به مدد قوه‌ی ذوق و لطافت طبع خویش، به درک و کشف نکات نهفته در باطن آن‌ها پی می‌برد و پرده از صورت ظاهری کلام برمی‌دارد. تحلیل شواهد قرآنی ثابت می‌کند که قرآن کریم به این جنبه‌ی بلاغت اهتمام خاصی نشان داده و با به‌کارگیری اسالیب علم بیان به‌خصوص در الفاظ دال بر جوارح انسان و همچنین عمل‌کردهای مربوط به هر یک از این اعضاء، سعی در تبیین نقش موثر آن‌ها در جهت هدایت و کمال انسان دارد. در پژوهش پیش رو با نگاهی گذرا بر ویژگی‌های زبان قرآن و تبیین کاربست تعابیر مجازی، واژگانی از قرآن را که بر اندام انسان دلالت دارند، برگزیده و با بهره‌گیری از مراجع لغوی و تفسیری، معنای حقیقی و مجازی این قبیل کلمات و انگیزه‌ی استخدام آن‌ها تبیین شده است و معلوم گشته که کاربست این کلمات و بیان عارضه‌هایی مانند «وقر»، «عمه» و «عمی» با روح کلی قرآن که هدایت انسان است هماهنگی دارد.

تهکم یکی از اسالیب تعبیر بیانی است که متکلم به منظور اهانت و استهزای مخاطب کلام خود را با کمک قرینه در ضد معنای اصلی به کار می‌برد. استفاده از اسلوب تهکم اهداف متعددی دارد که می‌توان به تحقیر، تعجیز، توبیخ و غیره اشاره کرد. هدف در این پایان‌نامه تحلیل و بررسی اسالیب تهکم و استهزاء در قرآن کریم است. برای این منظور پس از استخراج آیات مربوط به این اسالیب با مراجعه به کتب بلاغی و تفاسیر ادبی به بررسی ساختار، بیان اهداف و اغراض بلاغی مورد نظرآنها پرداختیم. با بررسی این موضوع مشخص گردید که اسالیب مورد نظر در بسیاری ازآیات قرآن وجود دارد. این اسالیب در علم معانی تحت عنوان اغراض ثانویه، در علم بیان ذیل استعاره تهکمیه و در علم بدیع به شکل استعمال کلام در ضد معنای خویش بیان شده است.

حولاء نام زنی است که در پی بروز چالشی با همسرش به پیامبر(ص) مراجعه کرده و آن حضرت طی حدیثی طولانی نکاتی را به او متذکر می‌شوند. این حدیث با این مشخصات در هیچ منبع دیگری غیر از مستدرک وسائل الشیعه که نویسنده آن رویکردی اخباری دارد، ذکر نشده است. این حدیث در رابطه با وظایف زن نسبت به مرد نکاتی دارد که لزوم بررسی سندیو متنی آن را ضروری می سازد. این پژوهش با توجه به اخبار عرض، حدیث حولاء را مورد بررسی قرار داده تا تطابق آن را با آموزه های قرآنی و سنت قطعی دریابد. همچنین آراء فقهی صادره در برخی موضوعات حدیث از جانب فقیهان را در مراجعه به کتاب های فقهی و اصولی استخراج و مورد ارزیابی قرار داده تا معلوم گردد که آیا فقیهان در صدور فتوا به این حدیث استناد جسته اند؟ آن چه از بررسی سندی و متنی این حدیث به دست می آید، این است که برخی از موضوعات طرح شده در این حدیث ریشه در قرآن و سنت قطعی نداشته و صدور آن از پیامبر(ص) محل تردید است. بنابراین، برخی فقرات این حدیث شایسته استناد و نقل نمی باشد. فقیهان نیز در صدور فتاوایشان به این حدیث استناد نجسته اند.

خطبه‌ قاصعه، طولانى‏ترین خطبه ‌نهج‏البلاغه است که مشتمل بر مباحث مختلف اعتقادی، اخلاقی، علمی و ... می‌باشد. اعتبار سخنان حضرت علی(ع)از آن جهت است که وی ارتباط نزدیکی با منبع وحی و مکتب رسول الله(ص) داشته است و این اتّصال، باعث غنای مضامین، و اوج فصاحت و بلاغت این کلام شده است. لذا جهت دست یابی به فهم صحیح قرآن می‌توان از آن ها بهره برد.در همین راستا، این پژوهش به بررسی مبانی قرآنی آموزه‌های اخلاقی خطبه‌ی قاصعه پرداخته است. از آنجا که ائمه وارثان قرآن و خازنان علم الهی هستند؛و بدون شک بین سخنان ایشان و قرآن ارتباط وثیقی وجود دارد. این پژوهش در پی بیان این ارتباط است؛ لذا مبانی قرآنی آموزه‌های اخلاقی خطبه قاصعه را استخراج کرده و ارتباط بین آن دو را تبیین نموده است. قبل از بیان این بحث، سند خطبه و دیگر نکته‌های مقدماتی لازم مورد بررسی قرار گرفته است.

چکیده رساله ای که پیش رو دارید مجموعه ای از آیاتی است که به ترتیب نزول اشاره به اهل بیت پیامبر علیهم‌السلام دارد.در فصل اول به بیان کلیات پرداخته شده ودر فصل دوم مجموعه ای از آیات مکی با موضوع اهل بیت به ترتیب نزول و در ذیل هر آیه احادیث مربوط به آیات جمع‌آوری شده است.در فصل سوم مجموعه‌ای از آیات مدنی با موضوع اهل بیت به ترتیب نزول و نیز احادیث مربوط به این آیات جمع‌آوری شده است و در آخر با تحلیل و بررسی آیات فوق الذکر این نتیجه‌گیری به عمل آمد که آیات قرآن با موضوع اهل بیت ویژگی‌های آنها را بیان میدارد و آنها را مرجع علمی و عملی مردم معرفی می‌کند و بر لزوم پیروی و پذیرش رهبری آنان تاکید دارد و در آخرین آیات نازل شده، پیامبر امام علی (ع) را به عنوان جانشین خود معرفی می‌کند و اینگونه دین اسلام و رسالت خود را کامل می‌کند.کلیدواژه ها : قرآن، حدیث، تفسیر، تأویل، اهل بیت، ترتیب نزول آیات.

در این رساله ازخودبیگانگی از منظر استاد مطهری و اقبال لاهوری مورد بررسی قرار می‌گیرد. هدف مورد نظر در این پژوهش، دستیابی به شناختی صحیح از مسئله‌ی ازخودبیگانگی، علل و آثار آن است؛ تا با آشنایی با این معضل و رهنمودهای دو اندیشمند اسلام شناس، از مبتلا شدن به آن پرهیز شود و راه‌های رهایی از آن پیموده شود. ازخودبیگانگی در علوم مختلف با تعابیر و تعاریف متعددی به کار رفته است. در بیان استاد مطهری و اقبال لاهوری، ازخودبیگانگی همان خودفراموشی است. ازخودبیگانگی در بعد فردی، به معنای غفلت از خود حقیقی و غفلت از پرورش و رشد آن است و در بعد اجتماعینیز به معنای غفلت از نیروی اسلام و خودباختگی و تقلید از فرهنگ دیگران است. مهم‌ترین علل این معضل از دیدگاه استاد مطهری عبارتند از: خدافراموشی، مادیگری، اسارت هوای نفس، غفلت از خودشناسی، اندیشه بی‌نیازی از خداوند و پیشرفت علم فاقد معنویت و از نگاه اقبال لاهوری عبارتند از: علم زدگی، قطع آرزو یا امید، عدم بصیرت به فرهنگ خودی، واقعیت‌گریزی. استاد مطهری یاد خدا، بازگشت به فطریات، جهاد با نفس و معاشرت با انسان‌های صالح را به عنوان درمان ازخودبیگانگی و بیداری، تهذیب نفس، آزادی اجتماعی و تکامل خودی از نگاه اقبال لاهوری به عنوان علاج ازخودبیگانگی مطرح شده است. روش این پژوهش، کتابخانه‌ای است که با مراجعه به منابع این دو اندیشمند، منابع حدیثی، قرآنی و برخی منابع اندیشمندان متخصص در این حوزه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. بنابر این پژوهش،غفلت از خود چه به صورت نظری و چه به صورت عملی ، ریشه شقاوت بشری است و خودشناسی و خودسازی که نقطه مقابل ازخودبیگانگی است، راه سعادت بشری است.

این پژوهش به تأثیر قناعت در آرامش در قرآن و حدیث می‌پردازد.مباحثی از جمله قناعت، عوامل ایجادزمینه برای قناعت و شیوه های دستیابی و تقویت آن، آثار سوء قانع نبودن، دلایل پذیرش قناعت، آرامش و انواع آن، آثار قناعت در آرامش است. هدف این پژوهش یافتن راهکار مناسب برای دوری از حرص و طمع، رسیدن به آرامش در زندگی ناشی از قناعت، تهذیب نفس،سربلندی و عزت در دنیا و رسیدن به سعادت و خوشبختی در سایه قناعت است.این پژوهش بصورت توصیفی، تحلیلی و کتابخانه ای است که بر داده های قرآنی و روایی مبتنی است.یافته های این پژوهش ضرورت توجه به اهمیت قناعت از دیدگاه لغت شناسان، علم اخلاق، قرآن و روایات، عوامل ایجاد و دلایل پذیرش قناعت، آثار سوء قانع نبودن، زمینه های مقابله با حرص و طمع و پدید آمدن آرامش، حس رضایت از خدا، رشد روحیه امیدواری، قناعت آرامش دنیا و آخرت، پرهیز از اسراف رسیدن به آرامش، سربلندی در دنیا ناشی از قناعت عاملی برای آرامش، قناعت آرامش و بی نیازی نفس و جان، عمر طولانی ثمره قناعت در آرامش، فزونی نعمت و مهمتر از همه رهایی از فقر از ثمرات قناعت است.

فهم قرآن و دست‏یابى به مفاهیم و معانى آن، اعم از منطوق و مفهوم، و آنچه که لزوما بر آن دلالت دارد،اعم ازظاهروباطن آیات، درسایه قواعدواصولى چندحاصل مى گردد. مراد ازاین قواعد تنها قواعد فهم زبان عربى نیست، اگرچه خداوند متعال از آن براى بیان مقاصد خود بهره جسته است و در نتیجه، فهم کلام او اقتضا دارد که مفسر به قواعد زبان عربى آشنا باشد. اما علاوه بر آن، چون گوینده در کلام خود معانى و مفاهیمى متعالى را مطرح ساخته که نه تنها براى انسان عصر نزول قرآن بکر بوده، بلکه براى بشریت همواره نو و در بردارنده پیامى تازه است.تفسیر من هدی القران از آن دسته از تفاسیر است که مفسر آن در تفسیر آیات قرآن به قواعد تفسیری توجه داشته است اما در پاره ای از مواقع به یک قاعده توجه بیشتر داشته ودر مواقعی هم درحین تفسیر به قاعده ای کمتراشاره کرده است برای مثال اگر در تفسیر من هدی القرآن نظری بیندازیم،می بینیم که مفسر نسبت به مفردات قرآن توجه داشته است اما این توجه در حدزیاد وبه طور جدی نبوده است مثلا ایشان در تفسیر خود ازمنابع قرآن استفاده کرده اما از منابعی از قبیل روایات وسخنان صحابه واشعار عامه وعربی کمتر استفاده کرده واین به وضوح در تفسیر پیداست.ایشان در حین تفسیر در ذیل برخی از آیات در معنای کلمات به مفردات راغب اشاره می کند.مفسردرقاعده توجه به قرائت صحیح هرجاکه لازم دانسته به قرائات دیگر اشاره داشته اما درتفسیر آیات از قرائت حفص از عاصم پیروی کرده است وهمچنین ایشان در طول تفسیر به قواعد ادبى و لغت عرب و به گزارشات تاریخی وآراء مفسران و روایات توجه داشته ونیز در تفسیر آیات به قرائن متصل ومنفصل در حدی توجه داشته ومفسردر تفسیر آیات در مواردی براساس انواع دلالتها وتوجه به بطون آیات و مصادیق علم وعلمی وآگاهی از مفاهیم مفردات قرآن کریم به تفسیر آیات پرداخته است.